.png){kind=small}
Wyspa odległa i nieznana
Nowa Kaledonia jest terytorium zamorskim Francji od 1853 roku, a jego stolicą jest Noumé, nazywany Paryżem Pacyfiku. Wyspę odkrył James Cook, brytyjski kapitan szkockiego pochodzenia i nazwał ją od łacińskiej nazwy Szkocji.
Szacuje się, że tylko ok. 40% ludności to rdzenni mieszkańcy (Kanakowie), ok. 30% to ludność pochodzenia europejskiego, a pozostałe 30% stanowi ludność azjatycka i mniejszości etniczne. Wyspa znana jest przede wszystkim z otoczenia raf koralowych i pięknych plaż.
Nowa Kaledonia jest jednym z głównych producentów niklu. Szacuje się, że około 25% światowych zasobów niklu znajduje się właśnie w tym miejscu. Stosuje się go przede wszystkim przy produkcji stali, ale także jako elementy grzejne, czy komponenty energetyczne. Ponadto, na terenie wyspy znajdują się bogate złoża kobaltu, wykorzystywanego m.in. do produkcji akumulatorów, części elektronicznych czy farb. W związku z tym, Nowa Kaledonia jest strategiczną bazą surowcową dla Francji i zapleczem militarnym w rejonie Pacyfiku.
Niechlubne początki funkcjonowania
Francja przez długi okres wykorzystywała wyspę jako kolonię karną dla więźniów, a wielu z nich trafiło tam po Komunie Paryskiej z 1871 roku. Z tego powodu mieszka tam wiele osób pochodzenia algierskiego, których przodkowie zostali zesłani jako więźniowie po nieudanym zrywie narodowowyzwoleńczym w Algierii z 1871 roku.
W późniejszym okresie zaczęto zaludniać wyspę, począwszy od osiedlania się byłych więźniów na jej terenie. Władze francuskie wspomagały ten proces, m.in. w postaci organizowania transportu rodzin z Europy do Nowej Kaledonii.
Warto wspomnieć o wątku polskim. Po zakończeniu powstania styczniowego (1863 r.), Antoni Berezowski miał zostać skazany na karę śmierci za zorganizowanie w Paryżu nieudanego zamachu na cara Rosji Aleksandra II. Udało mu się jednak wynegocjować zmianę kary na kolonię karną i trafił właśnie do Nowej Kaledonii. Próbowano ułaskawić go i ponownie sprowadzić do Polski, ale negocjacje nie przyniosły skutku i Berezowski do końca życia pozostał na wyspie.
Ponad 150 lat oporu
Rdzenni mieszkańcy wyspy wielokrotnie stawiali opór władzy francuskiej. Protesty i powstania są organizowane właściwie od początku panowania francuskiego. Jednym z istotniejszych było powstanie pod przywództwem Atajego w 1878 roku, w czasie którego zginęło ok. tysiąc osób.
W 1984 roku powstał Front Narodowy i Socjalistyczny Wyzwolenia Kanaków, który nawoływał do bojkotu nadchodzących wyborów na gubernatora wyspy, wskazując, że jest to element francuskiej polityki mającej na celu osłabienie ruchów niepodległościowych.
Radykalizacja ruchów niepodległościowych doprowadziła do serii zabójstw politycznych przeprowadzonych na Francuzach, które historiografia określa mianem: ,,Les Événements’’ (tłum. polskie: Wydarzenia). Wówczas wprowadzono stan wyjątkowy i wysłano kilka tysięcy funkcjonariuszy policji (na siedmiu Kanaków przypadał jeden policjant). Ostatecznie podpisano Porozumienie w Matington, mające na celu zakończenie okresu walk i zagwarantowanie 10-letniego program rozwoju wyspy. Warunkiem jego realizacji było jednak zaprzestanie wszczynania przez Kanaków ruchów niepodległościowych. Referendum zatwierdzające Porozumienie zostało zbojkotowane, a realne głosy stanowiły niecałe 25%. Porozumienie z Matington zostało zastąpione przez ,,Porozumienie z Nouméa” gwarantujące 20-letni okres rozwoju wyspy w kierunku niezależności.
Nowa Kaledonia - okno Francji na Pacyfik
,,Francuskie’’ Wojska Nowej Kaledonii (FANC) liczą ok. 2000 tysiące żołnierzy. Co jakiś czas Francja organizuje tam manewry wojskowe, np. w 2022 roku wysłano 3 myśliwce Rafale w celach ćwiczeniowych, a fregata FANC uczestniczyła w misjach i ćwiczeniach z flotami partnerskimi na obszarze Pacyfiku.
Wojsko Nowej Kaledonii aktywnie współpracuje także z wojskami Nowej Zelandii i Australii, odbywając regularne ćwiczenia z zakresu niesienia pomocy humanitarnej oraz reagowania na klęski żywiołowe na obszarze Pacyfiku. Wzięły one także udział w operacji Pacific Relief mającej na celu pomoc mieszkańcom Tonga po erupcji wulkanu w styczniu 2022 roku.
Nowa Kaledonia jest postrzegana jako centrum obecności francuskiej na Pacyfiku. Ministrowie Obrony kilku państw Azji i Pacyfiku spotkali się na wyspie w 2023 roku. Ponadto, prezydent Francji Emmanuel Macron, ogłosił w lipcu ubiegłego roku zwiększenie budżetu na bazy na Pacyfiku i ma w planach utworzenie „Akademii Wojskowej Pacyfiku” w Nouméa, która będzie szkolić żołnierzy z sąsiednich wyspiarskich państw Pacyfiku na zasadzie partnerstwa.
Sytuacja Nowej Kaledonii w maju 2024 roku
Napięcia występowały już od kilku tygodni, kiedy we francuskim parlamencie zaproponowano zmianę konstytucji wyspy. Wielu działaczy niepodległościowych określało wprowadzone prawo jako próbę marginalizacji rdzennej ludności. W maju francuski parlament zagłosował za zmianą konstytucji Nowej Kaledonii, co zwiększy liczbę uprawnionych do głosowania w lokalnych wyborach o około 20 tysięcy przybyłych Francuzów i innych imigrantów.
Na wyspę dotarło około tysiąca francuskich żołnierzy mających stłumić powstanie. Od początku walk zginęło ok. 6 osób, w tym dwóch funkcjonariuszy policji. Ponad 60 osób zostało rannych, a ponad 200 osób aresztowano. Ponadto, Francja wysłała francuskich marines oraz zamknęła porty i lotnisko. Wszystkie loty zostały odwołane, chociaż przebywa tam kilka tysięcy turystów.
Na wyspę poleciał prezydent Francji - Emmanuel Macron, a 17 maja Wysoki Komisarz Republiki w Nowej Kaledonii, Louis Le Franc, ogłosił 11-dniowy stan wyjątkowy, podczas którego obowiązuje godzina policyjna od 18:00 do 6:00. Poza nielicznymi wyjątkami, m.in. służbą porządkową i medyczną, stan obowiązuje wszystkie osoby znajdujące się na terytorium Nowej Kaledonii. Jednocześnie ustanowiono kary za naruszanie godziny policyjnej w postaci do 6 miesięcy pozbawienia wolności oraz kary grzywny.
Co ciekawe, francuski Minister Spraw Wewnętrznych, Gérald Darmanin ogłosił zakaz używania Tiktoka, uzasadniając decyzję argumentem, że platforma stanowi medium dla protestujących, co zostało skrytykowane przez twórców serwisu.
Pytanie o przyszłość Nowej Kaledonii
Kanakowie mają za sobą długą historię oporu wobec władz francuskich. Przez ostatnie lata zintensyfikowali oni wysiłki na rzecz niepodległości. Przeprowadzone trzy referenda jednak nie odzwierciedliły rzeczywistych potrzeb zwolenników niepodległości. Ponadto, trzecie referendum budzi kontrowersje ze względu na kwestie jego legalności. Ugrupowania pro-niepodległościowe chciałyby dokonać reformy systemu wyborczego w drodze negocjacji i dialogu. Obecną sytuację traktują jako działania neokolonialnie oparte na jednostronnej decyzji władz francuskich, bez poszanowania rdzennej ludności wyspy. Jednak niezależność wyspy nie znajduje się w interesie francuskim, dla którego Nowa Kaledonia jest nie tylko źródłem surowcowym, ale także strategiczną bazą na obszarze Pacyfiku, gdzie o wpływy rywalizują różni aktorzy międzynarodowi.
"Tego właśnie oni tam nie rozumieją – we własnym domu już jesteśmy w mniejszością’’ ~25-letni Kanak
Autorka: Aleksandra Mentel
Źródła:
Commentaires